Kwatera Pamięci

Cmentarza Marynarki Wojennej

   Budowa w Gdyni „Kwatery Pamięci” (określana też mianem "Marynarskiego Panteonu") jest inicjatywą Kancelarii Prezydenta RP – Biura Bezpieczeństwa Narodowego z udziałem Ministerstwa Obrony Narodowej, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz władz samorządowych Gdyni. Jej powstanie uzgodniono z rodzinami ofiar represji stalinowskich wobec dowódców Marynarki Wojennej RP i rodziny admirała Józefa Unruga. Kwatera Pamięci położona jest na klifie  na terenie cmentarza Marynarki Wojennej na Oksywiu w Gdyni. Spełnia ona funkcje godnego wspólnego pochówku oraz pomnikowego uwiecznienia tragicznych losów dowódców Marynarki Wojennej RP.

   Konkurs na projekt Kwatery Pamięci wygrało Studio Projektowo-Realizacyjne Domino s.c. P. Dudziuk & K. Stolarski z Torunia (architekt Przemysław Dudziuk i artysta rzeźbiarz Zbigniew Mikielewicz). Zwycięski projekt oparty został na pomyśle wkomponowania w przestrzeń cmentarza formy przypominającej duży „pęknięty prostokąt” wyłożony płytami szarego granitu. Wznoszące się łagodnie ku górze, w kierunku Zatoki Gdańskiej płaszczyzny zamknięte są blokami granitu w których ulokowane są sarkofagi zamordowanych Komandorów oraz grobowiec Admirała Unruga wraz z małżonką. Dwie części prostokąta zostały odsunięte od siebie, przez co powstała w ten sposób szeroka szczelina tworzy oś widokową kierującą wzrok odwiedzających na krzyż i dalej na morze. Posadzka placu w obrębie szczeliny opada łagodnie, a boki przełamanego granitowego prostokąta zamykają dwie żeliwne formy rzeźbiarskie przywołujące skojarzenia z burtami zatopionego okrętu. Zamykający kompozycję przestrzenną wysoki krzyż, w dolnej części ze stali kortenowskiej o wyrazistej fakturze, gładszy, polerowany w wyższych partiach jest znakiem nadziei i wiecznej pamięci. Sarkofagi, w których spoczęły szczątki odnalezionych „na Łączce” Trzech Komandorów oraz sarkofag admirała Unruga przykryte są kirami wykonanym z brązu. Na każdym z kirów widnieje krzyż kaperski. Inskrypcje wykonane są w odsłoniętych częściach granitowego bloku. W południowej części Kwatery Pamięci wykonany został plac z 18 grobami pozostałych podkomendnych adm. Józefa Unruga, towarzyszy broni z obrony Helu w 1939 roku, którzy po II wojnie światowej padli ofiarą prześladowań lub zbrodni ze strony reżimu komunistycznego w Polsce.

   Realizacja przedsięwzięcia rozpoczęła się w 2017 roku, od budowy grobowca trzech oficerów Marynarki Wojennej RP, kolejnym etapem realizowanym w 2018 roku była budowa grobowca admirała Józefa Unruga oraz kwatery jego 18 podkomendnych. Ostatnim etapem, a zarazem zwieńczeniem inwestycji (Kwatera Pamięci na cmentarzu MW na Oksywiu w Gdyni) zrealizowanym w 2022 roku była budowa i zagospodarowanie placu reprezentacyjno-apelowego wraz z elementami rzeźbiarskiego krzyża w formie masztu o wysokości 16 m ustawionego w centralnej części placu.

   W dniu 16 XII 2017 roku w Kwaterze Pamięci pochowano szczątki trzech oficerów zamordowanych w grudniu 1952 roku w tzw. procesie komandorów:

   + kadm. Stanisława Mieszkowskiego

   Wybitny oficer liniowy Polskiej Marynarki Wojennej – Dowódca Floty. Harcerz, żołnierz - ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. Absolwent Oficerskiej Szkole Marynarki Wojennej w Toruniu. Pierwszy oficer artylerii na naszych kontrtorpedowcach. W 1939 roku – dowódca Grupy Kanonierek – Obrońca Helu. Trafia do niemieckiej niewoli, skąd w 1945 roku powraca do kraju i obejmuje stanowisko cywilne kapitana portu w Kołobrzegu. W 1946 roku powołany do wojska otrzymuje polecenie zorganizowania Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej w Gdyni – Oksywiu. Jest pierwszym komendantem tej uczelni.

   W 1950 roku, na stanowisku dowódcy Floty, aresztowany przez agentów Informacji Wojskowej pod zarzutem „szpiegostwa” i „kierowania antypaństwową konspiracją w Marynarce Wojennej”. Po okrutnym śledztwie, zbrodniczym wyrokiem komunistycznego „sądu”, zostaje skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 16 grudnia 1952 roku w piwnicy więzienia mokotowskiego.

   Odznaczony m.in. Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy, Srebrnym Krzyżem Zasługi i pośmiertnie Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. 22 stycznia 2016 roku Prezydent RP Andrzej Duda na wniosek Ministra Obrony Narodowej Antoniego Macierewicza mianował Stanisława Mieszkowskiego pośmiertnie na stopień kontradmirała.

   + kadm. Jerzego Staniewicza

   Wybitny oficer sztabowy Polskiej Marynarki Wojennej. Żołnierz brygady syberyjskiej gen. Czumy. W grudniu 1921 r. wrócił wraz z rodziną do Polski i po odbyciu służby w 30 pułku artylerii polowej we Włodawie oraz Batalionie Szkolnym w Wilnie ukończył Szkołę Podchorążych w Warszawie. W 1927 roku kończy Oficerską Szkołę MW w Toruniu, by następnie kontynuować studia w Tulonie, na kursach broni torpedowej. Pełnił służbę w Marynarce Wojennej, m.in. na ORP „Ślązak” oraz ORP „Podhalanin”, jako dowódca, a także szef Wydziału Organizacyjno-Mobilizacyjnego Dowództwa Floty. We wrześniu 1939 r. organizował obronę Kępy Oksywskiej oraz Helu. 2 października dostał się do niewoli i do  stycznia 1945 r. przebywał w oflagach:  X B Nienburg, XVIII C Spittal oraz II C Woldenberg.

   Po powrocie z obozu jenieckiego, otrzymuje powołanie do służby wojskowej, gdzie pełni odpowiedzialne funkcje w Sztabie Głównym MW i w Sztabie Generalnym WP. Opracowuje nową strukturę MW, ale wkrótce jego nazwisko znajduje się na „liście kandydatów typowanych na areszt” przygotowywanej przez agentów Informacji Wojskowej. Po starcie jedynego syna, który zginął w od wybuchu miny, aresztowany w grudniu 1951 roku, zmuszony do składania obciążających zeznań i torturowany, po załamaniu psychicznym przyznaje się do niepopełnionych win oraz  udziału w tzw. „nielegalnej organizacji”. Oskarżony o wrogą działalnośći spisek w wojsku, po okrutnym śledztwie, skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 12 grudnia 1952 roku w piwnicy więzienia mokotowskiego.

   + kmdr. Zbigniewa Przybyszewskiego 

   Wybitny oficer - artylerzysta Polskiej Marynarki Wojennej. Absolwent Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej w Toruniu w 1930 roku. Bohaterski dowódca legendarnej Baterii im. H. Laskowskiego - Obrońca Helu 1939. Trafia do niemieckiej niewoli. Po powrocie z oflagu w Woldenbergu do Polski  w 1945 roku rozpoczął pracę w Morskim Instytucie Rybackim w Gdyni. W tym samym roku wstąpił do formującej się Marynarki Wojennej. Szybko awansował i objął obowiązki dowódcy kompanii w Szkole Specjalistów Morskich na Oksywiu. W 1946 r. zajął się organizowaniem 31 Dywizjonu Artylerii Nadbrzeżnej w Gdyni Redłowie, którego został dowódcą. 1 lutego 1947 został odznaczony orderem Virtuti Militari za męstwo w czasie obrony Helu. 22 lipca 1947 r. awansowano go na stopień komandora porucznika. W 1949 r. objął stanowisko szefa Służby Artyleryjskiej w Dowództwie Marynarki Wojennej, a następnie szefa Wydziału Marynarki Wojennej przy Sztabie Generalnym Wojska Polskiego.

   Nigdy nie zabiegał o względy nowej władzy. Wielokrotnie składane mu propozycje wstąpienia do PPR zdecydowanie odrzucał. Nie krył się ze swoją głęboką wiarą i nie zaprzestał noszenia na szyi medalika. Co więcej, pewnego dnia ostentacyjnie przyprowadził ze sobą do oksywskiego kościoła na Mszę św. oddział ok. 100 marynarzy. Nie trzeba chyba dodawać, że komunistyczne władze wojskowe dokładały wszelkich starań, by we wnętrzu świątyni nie pojawiały się osoby w mundurach wojskowych.

   Mimo to władza ludowa przez pewien czas doceniała fachowość i oddanie służbie starego artylerzysty. Nakaz oczyszczenia wojska z elementów „politycznie niepewnych”, szybko uaktywnia Informację Wojskową i oddelegowanych do niej oficerów sowieckich do inwigilacji kmdr. por. Zbigniew Przybyszewskiego i potwierdzenia jego wrogiej działalności. Osaczony, w 1950 roku występuje o zwolnienie ze służby w Marynarce Wojennej. Zostaje wówczas aresztowany, oskarżony o „próbę usunięcia przemocą organów władzy i obalenie ustroju państwa”, a po okrutnym śledztwie skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 16 grudnia 1952 roku w piwnicy więzienia mokotowskiego. 

   Kolejny pogrzeb w Kwaterze Pamięci miał miejsce dnia 29 VI 2018 roku. Zostały wówczas pogrzebane doczesne szczątki:

   + kadm. Adama Mohuczego

   Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej z lat 1919-1920, kawaler orderu Virtuti Militari, obrońca Helu podczas Wojny Obronnej 1939 roku, w okresie powojennym szef Sztabu Generalnego Marynarki Wojennej i p.o. dowódcy Marynarki Wojennej, zmarł w więzieniu w Sztumie 7 V 1953 roku.

   + kmdr. pil. Kazimierza Kraszewskiego

   Obrońca Helu z Wojny Obronnej 1939 roku (zastępca dowódcy odcinka przeciwdesantowego „Jurata”), kawaler orderu Virtuti Militari, w okresie powojennym szef Oddziału Operacyjnego Sztabu Generalnego Marynarki Wojennej, więziony w okresie XII 1951 - IV 1956, zmarł 18 III 1990 roku.

   + kmdr. Wacława Krzywca

   Obrońca Helu z Wojny Obronnej 1939 roku (dowódca baterii w 2. morskim dywizjonie artylerii przeciwlotniczej), kawaler orderu Virtuti Militari, w okresie powojennym komendant Portu Wojennego Gdynia i dowódca ORP „Błyskawica”, więziony w okresie V 1951 - II 1956, zmarł 12 III 1956 roku w trakcie przerwy w odbywaniu kary więzienia.      

   + kmdr. Mariana Wojcieszek

   Obrońca Helu z Wojny Obronnej 1939 roku(dowódca 2. morskiego dywizjonu artylerii przeciwlotniczej), kawaler orderu Virtuti Militari, w okresie powojennym zastępca dowódcy Portu Wojennego Gdynia i szef Sztabu Generalnego Marynarki Wojennej, więziony w okresie XII 1951 - IV 1956, zmarł 23 XII 1974 roku.   

   + kpt. mar. Zdzisława Ficek

   Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej z lat 1919-1920 oraz II powstania śląskiego, obrońca Helu podczas Wojny Obronnej 1939 roku (dowódca 34. Baterii artylerii nabrzeżnej), kawaler orderu Virtuti Militari,  niewinnie stracony 2 XII 1952 roku w więzieniu w Gdańsku.     

   + kmdr. por. Roberta Kasperskiego

   Obrońca Helu z Wojny Obronnej 1939 roku ( dowódca odcinaka obrony Chałupy - Kuźnica), w okresie powojennym szef Oddziału Wyszkolenia Sztabu Generalnego Marynarki Wojennej i szef Sztabu Dowództwa Floty,więziony w okresie II 1951 - IV 1956, zmarł 23 I 1974 roku.    

   + kpt. mar. Adama Dedio

   Żołnierz SGO „Polesie” podczas Wojny Obronnej 1939 roku, żołnierz Armii Krajowej i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, niewinnie stracony 14 IV 1947 roku w więzieniu w Gdańsku (Jego doczesne szczątki zostały odnalezione w 2015 roku na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku).          

   + bosm. Edmund Sterna

   Członek polskiej organizacji podziemnej „Wolność”, niewinnie stracony 21 XI 1952 roku w więzieniu w Gdańsku.     

   + st. mar. Jerzego Sulatyckiego

   Niewinnie stracony 11 VII1952 roku w więzieniu w Gdańsku.             

   Dzień wcześniej w czwartek wieczorem, 28 VI 2018 roku, w Kwaterze Pamięci pochowano doczesne szczątki żon trzech oficerów marynarki:

   + Michaliny Ficek

   + Janiny Kraszewskiej

   + Ireny Wojcieszek.

   Dnia, 2 X 2018 roku, w roku jubileuszy stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości, oraz stulecia utworzenia Marynarki Wojennej RP, w Kwaterze Pamięci miała miejsce uroczystość złożenia do grobu w ojczystej ziemi prochów:

   + admirała floty Józefa Unruga

   + Zofii Unrug

   Ostatni pogrzeb w Kwaterze Pamięci miał miejsce dnia 24 listopada 2021 roku. Zostały wówczas pogrzebane doczesne szczątki:

   + kmdr. Adama Stanisława Rychla

   Urodził się 23 grudnia 1909 r. w Wieliczce. Ukończył z pierwszą lokatą Oficerską Szkołę Marynarki Wojennej w Toruniu. 15 sierpnia 1931 r. otrzymał awans na stopień podporucznika marynarki. Ukończył kurs aplikacyjny marynarki francuskiej, tj. dziesięciomiesięczny rejs dookoła świata na francuskim krążowniku szkolnym. W latach 1933 – 1935 był oficerem flagowym w Dowództwie Floty. Ukończył kurs artylerzystów morskich. Służył na ORP „Wilia”, ORP „Mazur”, ORP „Burza”, ORP „Generał Haller”. Następnie pełnił funkcję kierownika Referatu Wyszkolenia w Kierownictwie MW. W 1939 r., jako kapitan marynarki został wyznaczony na dowódcę baterii nadbrzeżnej w Rejonie Umocnionym Hel. Po kapitulacji trafił do niemieckich obozów jenieckich. Po uwolnieniu i powrocie do kraju został wcielony do 1 Samodzielnego Batalionu Morskiego. Od 1947 r., jako komandor porucznik pełnił obowiązki komendanta Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej w Gdyni. Jednak jego przedwojenne wykształcenie i doświadczenie nie przystawało do nowych realiów, dlatego w 1948 r. został przeniesiony do Biura Hydrograficznego, a następnie Dywizjonu Artylerii Nadbrzeżnej. W styczniu 1950 r. objął stanowisko szefa Oddziału Operacyjnego, a marcu tego samego roku szefa Sztabu Głównego MW. W 1951 r. kmdr por. Adam Rychel został aresztowany. Poddano go torturom, na skutek których doznał nieodwracalnych urazów psychicznych. Przeniesiono go do szpitala psychiatrycznego. Został wypuszczony z aresztu w 1953 r.. Po leczeniu, w 1954 r. został przyjęty do kapitanatu portu w Gdańsku jako pracownik fizyczny, a następnie jako oficer nawigacyjny portu. Kmdr por. Adam Rychel zmarł w listopadzie 1958 r. W 2018 r. został pośmiertnie awansowany do stopnia komandora.

   + mata Karola Martyńskiego

   Urodził się 3 stycznia 1931 r. w Gościnie, w ówczesnym powiecie morskim. W 1949 r. ochotniczo wstąpił do Marynarki Wojennej z zamiarem ukończenia szkoły wojskowej. W 1950 r. jako słuchacza Szkoły Specjalistów Morskich, skierowano go na kurs nawigatorów, realizowany na pokładzie okrętu koszarowego ORP „Motława”. Podczas kursu spotkał Jerzego Sulatyckiego i Mariana Kowala. Te znajomości pozwoliły później Informacji Marynarki Wojennej wysnuć teorię o spisku na okrętach wojennych, mającym na celu porwanie jednostki i ucieczkę za granicę. W 1951 r. mat Karol Martyński został aresztowany pod zarzutem udziału w tym spisku i zdrady ojczyzny. Łącznie zarzuty postawiono ówcześnie 16 marynarzom służby zasadniczej, którzy rzekomo planowali opanowanie i przemieszczenie za granicę wszystkich okrętów flotylli, co wydaje się absurdalne. Mat Karol Martyński był prawdopodobnie torturowany podczas przebywania w areszcie. W lutym 1952 r. został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 11 lipca 1952 r. Pierwotnie pochowano go w grobie na gdyńskim cmentarzu Srebrzysko.

   + st. mar. Henryka Zająca

   Urodził się 16 lutego 1925 r. w Sosnowcu. Przed wojną wyemigrował z rodziną do Francji. We wrześniu 1944 r. zgłosił się do polskiej armii we Francji i po przetransportowaniu w listopadzie 1944 r. do Anglii pełnił służbę w Polskiej Marynarce Wojennej, na pokładzie ORP „Konrad”. Krążownik ten został przekazany Polskiej MW przez Brytyjczyków w 1941 r. W grudnui 1946 r. zakończył służbę wojskową i wrócił do Francji. W lipcu 1948 r. przyjechał do Polski z transportem reemigrantów. Został aresztowany w sierpniu 1950 r. i oskarżony o współpracę z francuskim wywiadem. Został skazany wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Gdańsku, w październiku 1951 r. na 12 lat więzienia. Zmarł w więzieniu, w lipcu 1952 r., w trakcie odbywania kary. Szczątki st. mar. Henryka Zająca zidentyfikowano po odnalezieniu we wspólnym grobie z matem Karolem Martyńskim.

   Dzień wcześniej we wtorek po południu, 23 XI 2021 roku, w Kwaterze Pamięci pochowano doczesne szczątki żony kmdr. Rychla:

   + Elli Rychel