Kancelaria parafialna

poniedziałek - piątek:

     godz. 15.30 - 16.30

     oraz dodatkowo

poniedziałek i piątek:

     godz. 18.00 - 19.00

Żołnierze 1. DP im. Tadeusza Kościuszki na Mszy św. - Sielce nad Oką, 15 lipca 1943 r.

Ks. mjr Wilhelm Kubsz celebrujący polową Msze św. - Sielce nad Oką, 15 lipca 1943 roku

GENERALNY DZIEKANAT WOJSKA POLSKIEGO

W LATACH 1945 - 1964 

 

  Dzieje polskiego duszpasterstwa wojskowego sięgają początków państwowości polskiej. Już wtedy polskim książętom, potem królom, towarzyszyli kapelani dworscy, zwani później obozowymi. Ich ro­lą było odprawianie nabożeństw polowych, głoszenie słowa bożego, spowiadanie żołnierzy i opatrywanie rannych. Kapelani wojskowi to­warzyszyli wojskom polskim również w czasach wojen XVII wieku, walczyli w szeregach powstań narodowych, Legionach Piłsudskiego czy Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera.

   O zorganizowanym duszpasterstwie wojskowym można mówić jednak dopiero po I wojnie światowej, kiedy zaczęło tworzyć się re­gularne Wojsko Polskie. 10 lutego 1925 r. Polska podpisała konkordat, a 27 lutego 1926 r. Stolica Apostolska dekretem nuncjusza apostol­skiego w Polsce zatwierdziła statut Duszpasterstwa Wojskowego. Na jego mocy na czele duszpasterstwa stanął Biskup Polowy, który utwo­rzył Kurię Polową. Terytorium kraju podzielono na parafie wojskowe. Pierwszym biskupem polowym w odrodzonej Polsce został ks. Stani­sław Gall, którego w 1933 r. zastąpił ks. bp Józef Gawlina. Organizacja duszpasterstwa wprowadzona dekretem z 1926 r. obowiązywała do wybuchu II wojny światowej.

   Duchowni katoliccy towarzyszyli polskim żołnierzom także w czasie II wojny światowej, w formacjach tworzonych na całym świe­cie. Gdy 8 maja 1943 r. na terytorium ZSRR zaczęła formować się 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, z ppłk. Zygmuntem Ber­lingiem na czele, w celu zaakcentowania polskiego charakteru tworzo­nego wojska podjęto decyzję o zorganizowaniu duszpasterstwa woj­skowego i przydzieleniu Dywizji kapelana. Na to stanowisko wybrano ks. Wilhelma Kubsza, który wówczas, ukrywając się przed Niemcami, był sanitariuszem w oddziałach partyzantki sowieckiej. W czerwcu 1943 r. ks. Kubsz został przetransportowany do Moskwy. Tam po raz pierwszy spotkał się z ppłk Zygmuntem Berlingiem, który mianował go majorem i kapelanem Wojska Polskiego.

   Przed wyjazdem do Sielc nad Oką, gdzie tworzyły się polskie od­działy, ks. mjr Kubsz otrzymał jurysdykcję kościelną. Udzielił mu jej kapelan poselstwa Stanów Zjednoczonych, ksiądz Brown, który miał uprawnienia delegata apostolskiego. Polski duszpasterz otrzymał od niego także wino mszalne, hostie i komunikanty. Brokatowy ornat dostarczono mu z muzeum ateizmu w Moskwie, a sutannę uszył mu krawiec teatralny. Będąc nadal poszukiwanym przez Niemców w pra­cy duszpasterskiej na terenie ZSRR ks. Kubsz posługiwał się swoim drugim imieniem – Franciszek. Parafia ks. mjr Kubsza obejmowała 12 samodzielnych oddziałów i pododdziałów oraz 8 etatowych jednostek podporządkowanych do­wódcy dywizji, a liczba parafian wynosiła 16 500. Przybycie księdza Kubsza początkowo wzbudziło nieufność żołnierzy, którzy podejrze­wali, że został „nasłany przebrany kapelan”. Z czasem udało mu się przełamać tę niechęć. Od początku natomiast szczególna więź łączyła go z I Samodzielnym Batalionem Kobiecym im. Emilii Plater. Od chwili przybycia do oddziałów kapelan zajął się organizacją kaplicy w przydzielonej mu w tym celu sali w domu wczasowo-wypo­czynkowym. Dzięki pomocy malarza i rzeźbiarza powstał w jej wnę­trzu obraz Matki Boskiej na tle Białego Orła. 15 lipca 1943 r., w rocznicę bitwy pod Grunwaldem, odbyło się oficjalne przyjęcie kapelana. O 7.30 odprawił on mszę świętą, a na­stępnie poświęcił sztandar 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki i odebrał od żołnierzy przysięgę wojskową.

   Początkowo ks. Wilhelm Kubsz był jedynym kapelanem w Siel­cach. Z czasem do wojska zaczęli zgłaszać się kolejni kapelani. Do 2 Dywizji Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego trafił ks. Tadeusz Fe­dorowicz, a w 3 Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta obowiąz­ki duszpasterskie objął ks. Alojzy Dudek. Następnie dołączyli do nich także: ks. Antoni Kij z Tarnopola, ks. Piotr Sąsiadek z Klewania, ks. Marian Kościński, ks. Saturnin Żebrowski. W miarę rosnącej liczby kapelanów wojskowych ks. Kubsz pełnił rolę kierującego jako najstarszy stopniem. Należy podkreślić, że kapelani pracowali w armii polskiej w ZSRR nie mając żadnych podstaw prawnych i organizacyj­nych, opierali się jedynie na wielowiekowej tradycji. Dnia 10 sierpnia 1943 r. polskie jednostki w Sielcach zostały prze­kształcone w I Korpus Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, a Wilhelm Kubsz został dziekanem tego korpusu, pozostając jednocześnie nadal w 1 Dywizji. Kiedy dywizja została skierowana pod Lenino (12 - 13 października 1943 r.), walczył razem z nią. Wykazał się wówczas wiel­ką odwagą i męstwem. „Jestem starym żołnierzem i niejedno widzia­łem w życiu, ale postawa księdza Kubsza pod Lenino miała wszelkie oznaki bohaterstwa” – tak we wspomnieniach pisał o nim gen. Zyg­munt Berling. Dnia 18 marca 1944 r. I Korpus przekształcono w I Armię Polską w ZSRR. Ksiądz Kubsz objął wówczas funkcję dziekana I Armii Pol­skiej, przekazując swoje dotychczasowe obowiązki w 1 DP ks. kpt. Ja­nowi Śpiewakowi.

   Na mocy decyzji Krajowej Rady Narodowej Armia Polska w ZSRR została połączona z Armią Ludową tworząc Ludowe Wojsko Polskie, którego Naczelnym Dowódcą został gen. Michał Rola-Żymierski. 9 października 1944 r. Naczelny Dowódca wydał rozkaz nr 47 o sfor­mowaniu organów służby sprawiedliwości 3 Armii i Głównego Wy­działu Duszpasterstwa (GWD) Wojska Polskiego. Polecił w nim zorganizować przy Naczelnym Dowództwie WP Główny Wydział Duszpasterstwa WP, któremu podlegać miały wszystkie placówki duszpasterstwa WP. Na czele tego Wydziału miał stanąć Generalny Dziekan WP, który służbowo podlegał bezpośrednio Naczelnemu Do­wódcy. Na stanowisko Generalnego Dziekana został powołany ks. ppłk Wilhelm Kubsz. 24 października 1944 r. ukazał się rozkaz nr 70 o organizacji dusz­pasterstwa podpisany przez Naczelnego Dowódcę WP i Szefa Sztabu Głównego WP gen. bryg. Bolesława Zarako-Zarakowskiego. Rozkaz ten określał etaty poszczególnych duszpasterstw. Na etacie GWD WP byli: generalny dziekan (pułkownik lub generał brygady), zastępca ge­neralnego dziekana (podpułkownik/pułkownik), kierownik kancelarii (major), 1 oficer i 6 szeregowych. Na etacie duszpasterstwa armii byli: dziekan (podpułkownik/pułkownik), wikary (kapitan) i 3 szeregowych. Na etacie duszpasterstwa korpusu: dziekan (major), ksiądz pomoc­nik (kapitan), 2 szeregowych. Na etacie duszpasterstwa dywizji: pro­boszcz (kapitan/major) i 2 szeregowych. W duszpasterstwie brygady: starszy kapelan (kapitan) i 2 szeregowych, natomiast w duszpasterstwie dowództwa pułku, zapasowego pułku piechoty, samodzielnych jedno­stek szkolnych i szpitali – kapelan (kapitan) i 1 szeregowy. Warto za­znaczyć, że rozkaz ten przewidywał także etaty dla służb pomocniczych, a Generalny Dziekanat WP na jego mocy zajął miejsce Kurii Polowej. Dnia 31 stycznia 1945 r., w wyniku konfliktu z Naczelnym Dowódcą, ks. ppłk W. Kubsz został zwolniony z funkcji Generalnego Dziekana WP, zwolniono go także z wojska, pozbawiając wszelkich odznaczeń. 2 lutego 1945 r. funkcję Generalnego Dziekana WP objął płk Stanisław Warchałowski, zawodowy kapelan z okresu przedwojennego.

   Po zakończeniu działań wojennych nastąpiła demobilizacja ka­pelanów. Naczelny Dowódca WP Marszałek Polski Michał Rola-Ży­mierski 5 listopada 1945 r. wydał rozkaz rozformowujący GWD WP i powołujący Duszpasterstwo Ministra Obrony Narodowej Wyznania Rzymsko-Katolickiego. Na jego czele stanął Generalny Dziekan WP. Rozkaz ten zmniejszał etaty kapelanów do 50%, dlatego też Generalny Dziekan WP zmuszony był zwolnić wielu kapelanów, pozostawiając w wojsku tych, którzy odpowiadali wymaganiom swojego stanowi­ska. Reorganizacja duszpasterstwa po zakończeniu wojny miała na celu przystosowanie służby duszpasterskiej do stanu pokojowego woj­ska. Dlatego też przy Ministerstwie Obrony Narodowej powołano jako samodzielny Departament Szefostwo Duszpasterstwa Rzymsko-Kato­lickiego, które wojskowo zależne było od MON, a w jurysdykcji ko­ścielnej – od Legata Stolicy Apostolskiej Prymasa Polski. Generalnemu Dziekanowi WP podlegały duszpasterstwa okrę­gów wojskowych. W lutym 1945 r. zaczęto organizację pięciu okrę­gów wojskowych, jednak w sierpniu tego roku dokonano podziału na siedem okręgów: OW I – Warszawski, OW II – Pomorski (Koszalin), OW III – Poznański, OW IV – Śląski (Katowice), OW V – Krakowski, OW VI – Łódzki, OW VII – Lubelski. Rozkaz z dnia 7 lipca 1945 r. po-wołał również Dowództwo Marynarki Wojennej RP oraz Sztab Głów­ny MW. W związku z tym duszpasterstwo MW przeszło na etat pro­bostwa MW, duszpasterstwo dywizji pancernych – probostw dywizji pancernych, a duszpasterstwa garnizonów: Toruń, Dęblin i Modlin – probostw garnizonów.

   Rozkazem Ministra Obrony Narodowej z 17 listopada 1947 r. w strukturze duszpasterstwa wojskowego zostały wprowadzone ważne zmiany. Szefostwo Duszpasterstwa MON zostało przemianowane na Generalny Dziekanat, podlegający bezpośrednio Głównemu Zarządo­wi Polityczno-Wychowawczemu. Zmiany reorganizacyjne spowodo­wały również zmiany personalne. W 1945 r. ówczesne Szefostwo Duszpasterstwa MON znajdowało się we Włochach niedaleko Warszawy, przy ul. Mickiewicza. Jesienią tego roku przeniesione zostało do Warszawy na ul. Koszykową 79. 23 kwietnia 1949 r. biura Generalnego Dziekanatu WP z bloku B przy ul. Koszykowej 79 zostały przeniesione do budynku przy ul. Koszyko­wej 82.

   Działalność księży kapelanów wyglądała wówczas następująco:

   - dziekani okręgów wojskowych otaczali opieką duszpasterską wszystkie jednostki wojskowe, które były na terenie okręgu oraz opie­kowali się chorymi w szpitalach. Mieli zastępców i kancelarie. W spra­wach religijnych podlegali Generalnemu Dziekanowi, a administra­cyjno-gospodarczych – dowódcy okręgu;

   - proboszczowie dywizji sprawowali duszpasterską pieczę nad wszystkimi jednostkami swojej dywizji i innymi jednostkami znajdu­jącymi się na ich terenie. Dysponowali kancelariami, nie mieli jednak zastępców – w razie potrzeby mogli liczyć na pomoc innych duchow­nych;

   - proboszczowie garnizonów opieką otaczali jednostki na terenie garnizonu oraz te poza nim, które nie miały zorganizowanej opieki duszpasterskiej. Tak jak proboszczowie dywizji w sprawach religijnych podlegali dziekanom poszczególnych OW, a w sprawach administracyj­no - gospodarczych – dowódcy dywizji i komendantowi garnizonu.

   Duszpasterstwo wojskowe wydawało swoje czasopismo pt. „Kape­lan Wojskowy”, w którym, zgodnie z Zarządzeniem Generalnego Dzie­kana WP Stanisława Warchałowskiego z 1 września 1946 r., umiesz­czane były rozkazy i zarządzenia dotyczące służby duszpasterskiej w wojsku, szkice i materiały niezbędne do przygotowania kazań i prze­mówień okolicznościowych. Generalny Dziekan wzywał wszystkich kapelanów do współpracy: przysyłania szkiców do kazań, pogadanek, dyskutowania o swoich problemach. Generalny Dziekan ustalał ogólne zasady pracy duszpasterskiej. Wydawał rozporządzenia, które regulowały zasady postępowania ka­pelanów. Kierował całokształtem prac, opracowywał roczne plany i sprawozdania z prac i imprez okolicznościowych organizowanych przez Generalny Dziekanat, wystawiał opinie o poszczególnych ka­pelanach, decydował o awansach, odznaczeniach i przeniesieniach. Kierował także pracami probostw, przygotowywał program i tematy referatów na odprawy. Warto podkreślić, że na przestrzeni lat struktura Generalnego Dziekanatu ulegała zmianom, a tym samym zmieniał się również za­kres obowiązków na poszczególnych stanowiskach.

  Przez pierwsze lata działalności państwo powoływało kapelanów wojskowych bez uprzedniego porozumienia z władzami kościelnymi. Często osoby te sprawiały ogromne problemy biskupom. Dodatkowo władze dążyły do całkowitego upaństwowienia i laicyzacji szkolnictwa. Utrudniano działalność duszpasterską, zamykano kościoły. Jednocze­śnie, 21 kwietnia 1948 r., Stolica Apostolska uchyliła Statut Duszpa­sterstwa Wojskowego z 1926 r. Powodem takiego postępowania „był fakt, że statut w zmienionych warunkach nie odpowiadał potrzebom i był niewykonalny, powodując błędną wykładnię, która wprowadzała zamieszanie w dziedzinie jurysdykcji kościelnej i narażała sakramen­ty święte na niebezpieczeństwo nieważności”. W ten sposób władza jurysdykcyjna, która została nadana kapelanom wojskowym, wygasła. Zlikwidowane zostały parafie wojskowe. Do chwili ustanowienia bisku­pa polowego sprawy duszpasterstwa wojskowego Watykan powierzył episkopatowi, natomiast prawo udzielania jurysdykcji kapelanom nale­żało do biskupów diecezjalnych. Sytuacja ta zmusiła Episkopat Polski do reakcji. 12 maja 1948 r. kardynałowie August Hlond i Adam Sapieha wystosowali list do ówczesnego wiceministra administracji publicznej Władysława Wolskiego z propozycją rozwiązania kwestii organizacji duszpasterstwa wojskowego i wyboru naczelnego kapelana. Ministerstwo Administracji Publicznej, 31 maja 1948 r., nie przy­jęło postanowień Stolicy Apostolskiej i episkopatu tłumacząc, że wer­bunek kapelanów jest konieczny dla ratowania morale w wojsku, gdyż Kościół tego nie czyni. Wymiana poglądów na ten temat między Epi­skopatem a Ministerstwem trwała dość długo, jednak nie przyniosła wiążących rozwiązań. Dnia 30 września 1948 r. episkopat wysłał do MAP projekt Statutu Duszpasterstwa Wojskowego i zaproponował po­rozumienie w celu jego akceptacji. Dokumentacja dotycząca reakcji MAP nie zachowała się, wiadomo jednak, że władze komunistyczne nie były zainteresowane wprowadzeniem statutu. Wiedząc jednak, że Kościół odgrywa ogromną rolę w społeczeństwie polskim, nie zdecy­dowały się na całkowitą likwidację duszpasterstwa wojskowego. W 1950 r. duszpasterstwo wojskowe zostało zreorganizowane i ograniczone. Zmniejszono skład osobowy Generalnego Dziekanatu WP, działalność kapelanów ograniczono jedynie do pogrzebów osób wojskowych, chrztów i komunii oraz spowiedzi w okresie Wielkiego Postu, Wielkanocy i Bożego Narodzenia.

   Zmieniła się także struktura organizacyjna Dziekanatu, w skład którego wchodzili:

- Generalny Dziekan,

- zastępca Generalnego Dziekana,

-  notariusz Generalnego Dziekana,

- I kapelan Generalnego Dziekana,

- II kapelan Generalnego Dziekana,

- oficer finansowo - gospodarczy,

- kierownik kancelarii,

- redaktor pisma „Kapelan”,

- kapelani garnizonowi.

   W związku z przemianowaniem Głównego Zarządu Polityczno­-Wychowawczego WP na Główny Zarząd Polityczny WP Generalny Dziekanat WP zaczął podlegać GZP WP, któremu składał sprawozda­nia z realizacji swoich planów. W garnizonach, w których nie było kapelanów na etacie, Generalny Dziekan przyjął pracowników kontraktowych – cywilnych kapelanów pomocniczych. Mogli być powoływani po uzyskaniu wcześniejszej po­zytywnej opinii dowódcy jednostki wojskowej, zastępcy dowódcy ds. polowych i Głównego Zarządu Informacji. Księża kapelani byli zobowiązani do prowadzenia kancelarii pa­rafialnych, w których powinny być rejestrowane chrzty, śluby, zgony, sprawy finansowe, intencje i całość innych prac duszpasterskich. Z tej działalności musieli się rozliczać z szefostwem duszpasterstwa poprzez sprawozdania duszpasterskie i kasowe. Sprawozdania duszpaster­skie przesyłali raz na miesiąc i raz na kwartał, a od 1 kwietnia 1950 r. tylko kwartalnie – do 15 dnia miesiąca rozpoczynającego kwartał. W sprawozdaniach należało przestrzegać określonego schematu: staty­styka, msze święte, zaopatrzenie chorych, spowiedź, komunia święta, śluby, pogrzeby, praca społeczna, relacje z pracy duszpasterskiej. Z po­szczególnych sprawozdań na koniec danego roku zbierano statystykę i w ten sposób sporządzano sprawozdanie roczne ukazujące pracę duszpasterską księży kapelanów w poszczególnych parafiach. Spra­wozdania duszpasterskie były dla Generalnego Dziekanatu WP nie­ocenionym źródłem wiedzy o działalności kapelanów w poszczegól­nych parafiach. Na ich podstawie powstawały sprawozdania roczne dla poszczególnych OW. Sprawozdania kasowe księża kapelani przesyłali do szefostwa duszpasterstwa zgodnie z harmonogramem przyjętym dla sprawozdań duszpasterskich (tj. do 15 każdego miesiąca rozpoczynającego kwar­tał). Zawierały one zestawienie dochodów i rozchodów danej parafii. W skład dochodów wchodziła: taca kościelna, ofiary dobrowolne, do­tacje władz wojskowych i cywilnych, imprezy i skarbonki. Rozchody natomiast obejmowały: pensje i honoraria, konserwację i remonty, in­westycje, wydatki konsumpcyjne oraz tzw. wydatki inne.

   Istotną kwestią były także święta. Zaraz po zakończeniu II wojny światowej kapelani obchodzili je swobodnie zawsze z udziałem naj­wyższych władz państwowych i wojskowych. W późniejszym czasie dziekan ustalił święta, które należało obchodzić w poszczególnych pa­rafiach. Ustalał także porządek nabożeństw i kazań radiowych. Ważną rolę w posłudze duszpasterskiej odgrywały kościoły woj­skowe. Zgodnie z Zarządzeniem Naczelnego Dowództwa Nr 31/X z dnia 31 maja 1946 r. księża kapelani mieli obowiązek przeprowadze­nia rewindykacji kościołów garnizonowych. Było to według Ministra Obrony Narodowej niezbędne dla ujednolicenia pracy duszpasterskiej. Przejęte kościoły wraz z przyległymi budynkami służyły potrzebom re­ligijnym wojska i ludności cywilnej. Nie jest dziś łatwo określić, który kościół jako pierwszy został nazwany garnizonowym. Często stawa­ły się nimi kościoły cywilne znajdujące się na terenie zakwaterowania wojsk. Przejmowano nie tylko kościoły katolickie, ale również innych wyznań, które następnie przystosowywano do kultu katolickiego. Ich liczba ulegała zmianom w zależności od potrzeb i stanu technicznego. W większości przypadków to dowódcy okręgów wojskowych wnio­skowali o przyznanie na własność MON innych kościołów. Przykła­dem może być kościół w Jarocinie. W 1968 r. duszpasterstwo wojskowe dysponowało 30 kościołami wojskowymi, obsadzonymi przez kapelanów WP, natomiast w 1981 r. – 31 kościołami garnizonowymi, które obsługiwane były przez 33 ka­pelanów zawodowych i 8 kapelanów pomocniczych. Pod zarządem duszpasterstwa wojskowego znajdowały się także cmentarze wojskowe. Kapelani mieli obowiązek ułożyć plany ich uporządkowania. Fundusze na ich remont pochodziły z Departamentu Finansowo-Budowlanego MON.

   Kapelani wojskowi mieli obowiązek uczestniczenia w odprawach. Po 1952 r. odbywały się one raz na dwa miesiące, w celu omówienia problematyki kadrowej bądź finansowo-gospodarczej. Często by­ły organizowane w rocznice ważnych wydarzeń historycznych. Pro­gram odpraw przewidywał wspólną modlitwę, wygłoszenie referatów poświęconych tematom duszpasterskim i społecznym oraz dyskusję. Na koniec odprawy omawiano sprawy administracyjne. Generalny Dziekan zwykle zwracał uwagę na kwestię punktualnego przysyłania sprawozdań, wręczał awanse i poruszał aktualne problemy duszpaster­skie.

   W latach 1945 - 1964 funkcję Generalnego Dziekana WP pełnili:

· ks. płk Stanisław Warchałowski w latach 1945 - 1947

· ks. płk Wacław Pyszkowski w latach 1947 - 1950

· ks. płk Roman Szemraj w latach 1950 - 1964

 

Patrycja Kaczmarska, Rocznik Archiwalno-Historyczny CAW nr 3/30

Odprawa księży kapelanów Generalnego Dziekanatu LWP w 1946 r.

Klerycy z JW 4413 w Bartoszycach, trzeci z prawej - przyszły ks. Jerzy Popiełuszko

Klerycy rocznika 1964 - 1966 odbywający służbę w 17. Baterii Artylerii Stałej w Białej Górze

 

Dzisiaj jest

niedziela,
03 listopada 2024

(308. dzień roku)

Święta

Niedziela, XXXI Tydzień zwykły
Rok B, II
Trzydziesta Pierwsza Niedziela zwykła

Msze Święte

poniedziałek - sobota:

     godz. 17.00

niedziela:

     godz.   9.30, 11.00, 19.30

Wyszukiwanie
Licznik
Liczba wyświetleń strony:
5401